حوادث آسانسور کم نیست، مسئولان از استاندارد نبودن ۹۰ درصد آسانسورهای موجود در ساختمان های شهری سخن می گویند، ۷۰۰ هزار آسانسور در این ساختمان ها وجود دارند، ارابه های آهنینی که می توانند حادثه آفرین باشند.

آشنایی با ابعاد سوانح آسانسور به عنوان یک وسیله تخصصی در ساختمان های شهری، هرچند در نظر اول پیش پا افتاده به نظر می رسد، اما از ظرایفی برخوردار است که در ارتقای ایمنی شهروندان بسیار موثر است.

در مقررات ملی ساختمان که در سراسر کشور لازم الاجرا است، در بند های ۳، ۴ و ۱۵ اشاره ای به موضوع آسانسور و ضوابط آن از نظر سازه مانند نحوه تعهدات سازنده آسانسور شده است که در آن بخش ها به نحوه بهره برداری از آسانسور و سرویس دهی ها و استفاده از ابزارهای مختلف پرداخته می شود.

بررسی گروههای امداد و نجات نشان می دهد: علت بیشتر این دسته از حوادث نواقص فنی ناشی از نبود دقت در نصب و راه اندازی آسانسور و استفاده از وسایل و قطعات نامناسب است.

در سالهای اخیر که بلند مرتبه سازی در تهران و به دنبال آن نصب آسانسور افزایش پیدا کرده است، حوادث ناشی از آن نیز رو به فزونی گذاشته است.

کارشناسان تاکید می کنند که نهادهای مسئول مانند وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداریها باید بر ضرورت اعمال مقررات و استانداردها توسط شرکت ها و افرادی که به نصب آسانسور اقدام می کنند، نظارت داشته باشند.

به همراه استفاده بیشتر از آسانسور به عنوان وسیله ای برای تسهیل رفت و آمد، حفظ ایمنی و سلامت استفاده کنندگان از آن نیازمند توجه بیشتری است. در این رهگذر، آسانسور از جمله اجزای ساختمانی است که به گفته کارشناسان خدمات ایمنی، نیازمند استاندارد اجباری است.

گرچه دفتر تدوین و ترویج مقررات ملی ساختمان وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی، استاندارد ملی آسانسور در ایران را مدون کرده است، اما شرکت های داخلی نصب و راه اندازی آسانسور اغلب از استانداردهای قدیمی استفاده می کنند و توجهی به استاندارد جدید ندارند.

پیمان صابریان، رئیس اورژانس تهران می گوید: حوادث ناشی از آسانسور عمدتا مبحوس شدگی و به علت تهویه نامطلوب مواردی چون تنگی نفس و همچنین گیر کردن و در رفتن آن و نیز ماندن اعضای بدن مسافران بین درها و در مسیر حرکت است.

وی توضیح می دهد: عمده ترین دلیل به وجود آمدن این حوادث را می توان به قطع برق و محبوس شدن افراد در کابین آسانسور و همچنین سوار شدن تعداد بیش از ظرفیت مسافران اشاره کرد که بیش از باقی موارد پیش آمده است. این امر به خاطر فقدان سیستم black out و ژنراتور برق در ساختمان است.

وی اضافه می کند: همچنین سوار شدن بیش از ظرفیت و پاراشوت کردن آسانسورها یا فقدان سرویس دوره ای و نگهداری مناسب و اصولی توسط مالکان از دیگر دلایل عمده در شکل گیری حوادث آسانسور است که خارج شدن اتاقک از ریل راهنما؛ جمع شدن سیستم فولادی روی کابین آسانسور و گیر پاچ کردن موتور و فرسودگی و خوردگی قطعات هم در این امر دخیل هستند.

صابریان می افزاید: سقوط افراد در داخل چاهک یا روی کابین که معمولا به خاطر قفل نشدن در ورودی هنگامی که آسانسور در طبقات توقف نکرده است یا خطای تعمیر کار آسانسور در هنگام تعمیرات و پاره شدن کابل ها به دلایل مختلف آمار قابل توجهی را در میان علل حوادث آسانسور به خود اختصاص داده است.

رئیس مرکز اورژانس تهران ادامه می دهد: از اول امسال تا پایان دی امدادگران اورژانس پایتخت به ۳۴ مورد عملیات حوادث آسانسور اعزام شده اند که طی آن ۱۴ مصدوم این حوادث را به مراکز درمانی و بیمارستانی منتقل کردند و سه توصیه، ۱۰ اخذ امضا، یک عدم همکاری را در گزارش های خود ثبت کرده اند و بر اساس مشاهده عینی و میدانی آنان در این حوادث ۶ نفر هم فوت شده اند.

سیدمحمدامین موسوی، مسئول واحد آسانسور اداره کل استاندارد استان تهران نیز در پاسخ به این سوال که آیا موسسه استاندارد نظارتی بر ضرورت اعمال مقررات و استانداردها توسط شرکت ها و افرادی که به نصب آسانسور اقدام می کنند، نظارت دارد؟ می گوید: از بین قطعات آسانسور، چهار قطعه «پاراشوت»، «گاورنر»، «قفل در» و «ضربه گیر» مشمول مقررات استاندارد اجباری است که تولیدکنندگان آنها می بایست پروانه کاربرد علامت استاندارد اخذ کنند.

در حال حاضر۱۷ واحد تولیدی برای «گاورنر»،۱۲واحد تولیدی برای «ضربه گیر»، ۲۷ واحد تولیدی برای «پاراشوت» و ۲۲ واحد تولیدی برای «قفل در» از تولیدکنندگان قطعات فوق در استان تهران دارای نشان استاندارد است..

مسئول واحد آسانسور اداره کل استاندارد استان تهران در پاسخ به این سوال که چند درصد از حوادث آسانسورها در تهران به دلیل استفاده از وسایل و قطعات نامناسب و غیر استاندارد رخ می دهد؟ می افزاید: در خصوص علل حوادث آسانسور این سوال بسیار کلی است و از آنجایی که آسانسور مجموعه ای از قطعات مختلف است که توسط یک سیستم کنترل میکروپروسسوری هماهنگ می شوند و عملکرد مجموعه به عوامل مختلفی بستگی دارد امکان پاسخگویی صرفا با بررسی مورد به مورد امکانپذیر است.

وی می گوید: حوادث مربوط به استفاده کنندگان آسانسور درصد خیلی پایینی از حوادث را به خود اختصاص می دهد و تقریبا بیش از ۹۵ درصد حوادث مربوط به پرسنل نصب آسانسور در مراحل نصب و راه اندازی یا سرویس و نگهداری به دلیل عدم رعایت موارد ایمنی در هنگام کار است.

موسوی در پاسخ به این سوال که آیا شرکت های داخلی نصب و راه اندازی آسانسور از استانداردهای قدیمی استفاده می کنند و توجهی به استاندارد خارجی قابل قبول مانند EN-54 ندارند؟ می افزاید: در خصوص استانداردهای نصب و بهره برداری آسانسور، استاندارد مربوطه در سال ۸۲ تدوین شده و از این سال به بعد مشمول مقررات استاندارد اجباری قرار گرفته است.

وی می گوید: صدور پایان کار همه ساختمان ها از این تاریخ به بعد منوط به صدور تاییدیه ایمنی آسانسور با اعتبار یکساله مشروط به انجام سرویس و نگهداری ماهانه توسط شرکت های مجاز است و می بایست برای سالهای بعد بازرسی ادواری و گواهینامه ایمنی و عملکرد آسانسور توسط شرکت های بازرسی تایید صلاحیت شده سازمان ملی استاندارد اخذ کنند.

به گفته وی، نصب آسانسور توسط شرکت های آسانسور دارای پروانه طراحی و مونتاژ از سازمان صنعت، معدن و تجارت انجام می پذیرد و پس از آن بازرسی توسط شرکت های بازرسی تایید صلاحیت شده سازمان ملی استاندارد انجام می پذیرد.

اعتباربخشی شرکت های آسانسوری و صدور پروانه طراحی و مونتاژ در حیطه وظایف و اختیارات سازمان صنعت، معدن و تجارت است و از ابتدای امسال تاکنون ۱۳ هزار تاییدیه ایمنی و عملکرد آسانسور صادر شده است.

مسئول واحد آسانسور اداره کل استاندارد استان تهران می افزاید: شماره استاندارد ملی آسانسور ۱-۶۳۰۳ است که دارای دو ویرایش است سال ۸۱ و سال ۹۳ که بر مبنای EN81-1 سال های ۱۹۸۶ و ۲۰۰۹ تدوین شده اند.

ویرایش جدید استاندارد یعنی استاندارد شماره ۱-۶۳۰۳ سال ۹۳ برای ساختمان های دارای پروانه ساخت بعد از یک مرداد ۹۴ الزامی است و ساختمان های قدیمی تر مشمول استاندارد ۱-۶۳۰۳ سال ۸۳ هستند. آخرین ویرایش استاندارد اروپایی آسانسور EN81-20 سال ۲۰۱۴ است که در مراحل پایانی تدوین است.

موسوی با اشاره به اهمیت حفاظت از ایمنی و سلامت شهروندان در استفاده از آسانسورها می افزاید: متاسفانه از وضع آسانسورهای نصب شده قبل از اجباری شدن استاندارد در سال ۱۳۸۲ اطلاع دقیقی در دست نیست.

این اداره کل برای حفاظت از ایمنی شهروندان در قالب طرح «طاها» به بازرسی های رایگان حدود چهار هزار دستگاه آسانسور اقدام کرده است که در بازرسی های اولیه متاسفانه شاهد آمار عدم انطباق ۹۹ درصدی بوده ایم و ضمن اعلام نواقص به همه دارندگان آسانسور با همکاری استانداری و قوه قضاییه در حال پیگیری رفع نواقص یا انجام اقدامات قانونی هستیم.

«در ساختمان های بلند چاه آسانسور یکی از مهمترین راه های انتقال عمودی حریق به طبقات فوقانی است و در این راستا سازمان آتش نشانی در زمان تایید نقشه های معماری و نظارت بر ایمنی ساختمان های بلند، توجه ویژه ای در ایمن سازی آسانسور ها از نظر موقعیت آسانسور و نحوه دور بندی آن دارد.»

از طرف دیگر آسانسورهای ساختمانهای بلند، در زمان آتش سوزی باید به شکل خودکار به طبقه همکف انتقال و خارج از سرویس متوقف باشد و صرفا تحت هدایت فرماندهی آتش نشانی یا مسئولان ایمنی ساختمان مورد بهره برداری قرار گیرد.

بازنگری قوانین و آیین نامه ها در جهت توسعه و تکمیل آن، استفاده از آسانسورهای هوشمند؛ بهبود کیفی تجهیزات ایمنی آسانسورها و انتقال اطلاعات آسانسورهای جدید به سازمان آتش نشانی از راهکارهایی است که سازمان آتش نشانی آن را ارائه کرده است.

کارشناسان سازمان های امدادرسان برای اجتناب از خطرات آسانسور رعایت برخی نکات ایمنی را به استفاده کنندگان توصیه می کنند.

به گفته این کارشناسان بایستی از استفاده بیش از ظرفیت مجاز آسانسور خودداری شود. ضمن اینکه به مساوی بودن کف اتاقک آسانسور با سطح زمین توجه شود باید آسانسورهای حمل مسافر و بار جداگانه مورد استفاده قرار گیرند.

وسایل ارتباطی اتاقک مانند تلفن داخلی، آژیر و سیستم تهویه باید به طور دائم و بدون نقص فعال باشند. برای سرویس و نگهداری فقط به شرکت های مجاز مراجعه شود و در ساختمان های بزرگ مسئول تاسیسات به طور دائم و مقیم ناظر کارکرد آسانسورها باشند.

در صورت بروز حادثه با حفظ خونسردی و آرامش سریعا باید موضوع به نیروهای امدادی اطلاع داده شود.

عباس ابریشمی، رئیس اتحادیه آسانسور کشور نیز به سرویس، نگهداری و خدمات پس از فروش آسانسور در کشور اشاره می کند و می گوید: باید استانداردهای دوره ای آسانسور در کشور اجباری شوند که لازمه آن صدور گواهی مجدد استاندارد اجباری در فرآیندی یک تا دوساله است.

وی تصریح می کند: دلیل اینکه مسئولان سازمان ملی استاندارد ۹۰ درصد آسانسورهای کشور را غیراستاندارد می دانند نیز اخذ نکردن این گواهی های مجدد استاندارد اجباری از سوی افراد و سازمان هاست.

رئیس اتحادیه آسانسور کشور یادآور می شود: اکنون نزدیک به ۷۰۰ هزار دستگاه آسانسور در سطح کشور فعال است که دست کم ۴۵۰ هزار دستگاه آن حداقل برای یک بار بازدید شده اند، اما تاکید می کنیم که «گواهی های استاندارد آنها پس از یک سال دیگر اعتبار ندارد و باید پس از بازدید مجدد، دوباره گواهی دریافت کنند.»

وی اضافه می کند: بر اساس ضریب ایمنی تعریف شده در جهان، یک آسانسور باید بتواند ۱۲ برابر وزن خود را تحمل کند که این ضریب در ایران نیز به همین میزان است و وجود دارد.

ابریشمی می افزاید: مطابق ضرایب ایمنی موجود، سیم بکسل آسانسور نیز باید بتواند ۱۲ برابر وزن بار وارده به کابین را تحمل کند.

وی تاکید می کند: ۹۰ درصد قطعات مورد استفاده در صنعت آسانسور در داخل تولید می شود و اکنون در تولید درهای اتوماتیک و کابین آسانسور مطابق استانداردهای روز اروپا هیچ مشکلی نداریم.

نایب رئیس سندیکای آسانسور یادآور می شود: اکنون بیش از ۵۰ هزار نفر در صنایع تولید قطعات، ساخت در کابین، طراحی و مونتاژ آسانسور در کشور فعالیت می کنند.

وی اضافه می کند: صنعت آسانسور در سال های گذشته در زمینه نگارش استانداردهای مورد نیاز خود پیشگام شده و به همین دلیل صدمات آسانسوری تا حد زیادی کاهش یافته است.

او معتقد است: بیش از ۹۰ درصد آنچه گاهی در اخبار و رسانه ها تحت عنوان حوادث آسانسور بیان می شوند در حقیقت مربوط به آسانسورها نیست، بلکه به طور مثال مربوط به بالابرهای ساختمانی است که در بیشتر موارد استاندارد نیستند.

وی توضیح می دهد: مشکلات و سوانحی که گاهی در آسانسورها اتفاق می افتد نیز بیشتر دامن گیر کارگران و نصابان آسانسور است و خوشبختانه برای سرنشینان آسانسور در مقایسه با یک دهه گذشته این حوادث به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است.